Als er één plek van bijzondere historische waarde in onze wijk zou moeten worden aangewezen, dan is het wel… De Hertenkamp? Jazeker! Want lazen wij al niet in de 11de jaargang van de Trompenberger (4 juni 2007) dat vlootvoogd Cornelis Tromp (1629 – 1691) regelmatig vanaf zijn buiten De Trompenburgh in ’s Graveland naar onze wijk kwam? En zitting nam langs (ongeveer) wat nu al bijna 80 jaar De Hertenkamp is?

Door Marijke Koeman

(Klik op de foto’s voor een grotere vertoning – oudere geschiedenissen vindt u in gedrukte Trompenbergers, in .pdf formaat hier.)

We citeren. “Als rechtgeaard zeevaarder bleef Tromp geboeid door de scheepvaart en hij kreeg van Stad en Lande van Gooiland toestemming om op de hoogste heuvel in de buurt van Hilversum een rustpunt in te richten van waaruit hij de zeevaart op de Zuiderzee kon waarnemen. Dit rustpunt, omgeven door enkele bomen en op oude kaarten nog aangegeven, lag op de toen nog wat hogere heuvel, die later afgevlakt is tot het huidige plateau bij de Watertoren (ca. 27 m boven N.A.P.) Omdat Tromp regelmatig vanaf zijn buiten in ’s Graveland hierheen kwam, vermoedelijk via de huidige Trompenburgerlaan en Tromplaan, kreeg de heuvel de naam ‘Trompenberg’.
Het zal vandaag misschien verbazing wekken dat men vanaf de Trompenberg schepen op de Zuiderzee kon zien. Toch was dit toen goed mogelijk omdat: 1) de Trompenberg, zoals gezegd, toen nog wat hoger was dan nu en 2) er in het Gooi voor 1850 weinig begroeiing met bomen was en 3) de toenmalige hoge zeilschepen van grote afstand te zien zijn.”

Bomen groeiden de hemel in

Uitzicht in 1957

“Wat de boombegroeiing betreft: het Gooi is lange tijd vooral een heidevlakte geweest, ten behoeve van de schapenhouderij door Erfgooiers. Bos had veel minder economisch nut en was daarom tot het midden van de 19e eeuw schaars. Nog in de jaren 1950 stond de huidige parkeerplaats aan de Ceintuurbaan bij de Hertenkamp op kaarten aangegeven als een uitzichtpunt en vandaar uit kon men een groot deel van het Gooi overzien. Het is niet zozeer de sindsdien tot stand gekomen bebouwing maar vooral de inmiddels veel hogere bomen die het uitzicht beperken. Zelfs in 1976 kon men op dit punt de ‘skyline’ van Bussum zien, wat nu echt niet meer mogelijk is. In die richting is niet veel gebouwd maar zijn de bomen sindsdien aanzienlijk (minstens 3 meter) hoger gegroeid.”

Hertenkamp al onderwerp in 1930

Schetsontwerp 1930

Dan nu verder met recenter eigen onderzoek. We doken in de archieven voor zover we ze konden vinden: oude kranten op het internet, het Streekarchief Gooi en Vechtstreek, de plaatselijke historische vereniging Albertus Perk met het blad Eigen Perk. Want hoe zit ’t nou met het ontstaan van De Hertenkamp? Al in 1930 wordt er door de gemeente gesproken over de aanleg van een park of hertenkamp op de plek waar we nu nog steeds Kinderboerderij De Hertenkamp vinden. We vinden zelfs een schets van het park uit 1930 bij het Streekarchief. (Zie foto). Maar het duurt nog even voordat de benodigde grond kan worden aangekocht…

De overtuin van mevrouw Waller-de Kock

Gooi en Eemlander 4 augustus 1938 (dubbel klik voor leesbare grootte)

Op 30 juni 1937 meldt de Gooi en Eemlander dat de gemeente overeenstemming heeft bereikt met mevrouw P. J. Waller-de Kock – wonende aan de Ceintuurbaan – over de overname van een stuk grond, haar ‘overtuin’, deels tegen zeer geringe kosten, deels gratis. Voorwaarde voor de schenking is dat de grond bestemd wordt tot park of hertenkamp waarbij het vrije uitzicht bewaard blijft. We vinden in het archief van SAGV een nieuw schetsplan van de hertenkamp van de hand van Dudok en de directeur van Publieke Werken, gedateerd november 1937.
Inmiddels heeft de crisis in Nederland toegeslagen. Om het schrikbarend aantal werklozen terug te brengen onstaan er hier en daar speciale projecten, waar zij te werk kunnen worden gesteld. De grond die is aangekocht, is te klein en moet vergroot worden, wil Hilversum in aanmerking komen voor een financiële bijdrage van de provincie om het hertenkamp-project ten goede te laten komen aan de werklozen. Op dinsdag 3 mei 1938 gaat de gemeenteraad van Hilversum akkoord met de aankoop van een laatste stuk grond, waardoor het plan voor het behoud van het uitzicht op Laren vanaf de Ceintuurbaan in werking gesteld kon worden.

Aan het werk

Het artikel van 10 mei 1939 (dubbel klik voor leesbare grootte)

Op 23 februari 1939 meldt de krant dat er hard gewerkt wordt aan de aanleg van de hertenkamp: op 9 mei 1939 wordt de aankomst van de eerste drie herten gemeld.  De eerste drie herten gearriveerd – Jong leven in Hilversums Hertenkamp
Hedenmorgen zijn de drie eerste herten — één bok en twee reeën — per auto uit Dordrecht in de Nieuwe Hilversumsche Hertenkamp aan de Ceintuurbaan gearriveerd.
In kratten verpakt kwamen de mooie, jonge dieren aan en weldra dartelden ze, weer genietend van de vrijheid na de vrij benauwde reis, over den nog kale grasmat van het voorloopig voor hen afgeschoten gedeelte bij het aardige stalletje. Voorloopig zullen ze hier van het gras nog wel niet kunnen leven en zal er dus moeten worden bijgevoerd. De directeur van Publieke Werken, ir. J. F. Groote, was mede „ter verwelkoming” aanwezig.
We kunnen nog mededeelen, dat gegronde hoop bestaat, dat nog deze kleine Hilversumsche hertenfamilie omtrent den langsten dag door geboorte zal worden uitgebreid.
Op 10 mei verschijnt opnieuw een artikel, met een foto waaruit blijkt dat de stal inmiddels gebouwd is.

Gooi en Eemlander 4 januari 1945

Oorlog verandert Trompenberg
In 1942 verhuisde het opperbevel van de Duitse Wehrmacht onder leiding van generaalvlieger F.C. Christiansen van Den Haag, uit angst voor een invasie aan de Nederlandse kust, naar Hilversum. Hij had met naar schatting 850 man bezit genomen van vele villa’s en gebouwen in de wijken Trompenberg, De Parken en andere delen van Hilversum. Op 29 december 1944 bombardeerden Britse vliegtuigen het gebied rond de watertoren. De Duitse bezetter leed er weinig onder: de bombardementen troffen helaas vooral particuliere woningen, zoals die aan de Jacobus Pennweg ter hoogte van de watertoren. Daardoor ontstond aan het einde van de Godelindeweg een gat in de bebouwing. Die opening bood de gemeente de mogelijkheid een oude wens in vervulling te laten gaan, namelijk het doortrekken van de Godelindeweg naar de Krugerweg. Daardoor kon het noordelijk gedeelte van de rondweg worden aangelegd. Zoals lokaal historicus Pieter Hoogenraad weleens uitroept: “Dankzij de geallieerden hebben we nu een ringweg in Hilversum…”

Hertenkamp wordt Kindeboerderij

Handtekeningen overhandigd aan wethouder Gieskens (29 maart 1984).

Tot in de jaren 80 van de vorige eeuw werd de hertenkamp bestierd door gemeente-ambtenaren. Er breekt een tijd van economische crisis uit: er moet bezuinigd worden en dus wordt geopperd de hertenkamp maar op te heffen. Dat valt niet goed bij de Hilversumse bevolking: vanaf 1938 hebben generaties lang genoten van een uitje naar de hertenkamp, een gezellige wandeling langs het eerst ijzeren buitenhek (later vervangen door hout), eendjes voeren en het uitzicht naar Laren en Blaricum bewonderen. Dat schaf je toch niet af?
Een actiecomité verzamelde 6000 handtekeningen en nodigde de raad uit om een kijkje te komen nemen. Dat was niet tevergeefs. De hertenkamp bestaat nog steeds. Nu niet meer als gemeentelijke activiteit maar als Kinderboerderij de Hertenkamp, aangestuurd door een onafhankelijke stichting. De gemeente betaalt voor de instandhouding van het hertenbestand en het onderhoud van de monumenten op het terrein, donateurs dragen een flink steentje bij en overige inkomsten worden gegenereerd door het aanbieden van dagbesteding aan mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt.

In strijd met de afspraken

Aanleg houten buitenhek 1970

In de jaren 90 is de crisis weliswaar voorbij, maar er is inmiddels sprake van behoefte aan nieuwe woningen. De gemeente komt met het idee om op het Heksenweitje achter de hertenkamp 260 woningen in de sociale sector te bouwen. Dat gaat een aantal buurtbewoners te ver: het is een prachtig stukje landschap, het laatste stukje onaangetaste “Eng” van ’t Gooi. De buurtvereniging Trompenberg Oost wordt opgericht. Samen proberen de buurtbewoners de gemeente op andere gedachten te brengen – en op zoek naar (nog meer) argumenten stuit lokaal historicus Pieter Hoogenraad op de afspraak met mevrouw Waller-de Cock. De ontsluitingsweg van de geplande woningen op het Heksenweitje was via de hertenkamp gepland. En dat was in strijd met de afspraken met mevrouw Waller.

Dus? Hoe bepalend is de Hertenkamp voor de historie van de wijk? Zeer! De hertenkamp is er nog, de buurtvereniging kwam, de woningen niet. Alleen het uitzicht is verdwenen…

Viering 80 jarig bestaan
Het bestuur van de kinderboerderij heeft besloten in 2018 (in het weekend van 2 en 3 juni) stil te staan bij het feit dat de gemeenteraad 80 jaar geleden, in 1938, besloot tot het aanleggen van een hertenkamp. Een echte, officiële start of opening is er nooit geweest. De eerste herten arriveerden in 1939. En de totstandkoming, van “droom tot werkelijkheid”, besloeg maar liefst negen jaar!

PS: We hebben het uitgezocht: Het of De Hertenkamp. Een verklaring is voor het verschil is te vinden in de stijlgids van het NRC: Beide lidwoorden worden gebruikt, maar de betekenis verschilt. Het kamp: legerplaats; aanhangers van één bepaalde partij. Samenstellingen: het concentratiekamp, het regeringskamp, het kinderkamp. De kamp: gevecht, wedstrijd; afgebakend veld. Samenstellingen: de wedkamp, de achtkamp, de schaaktweekamp. Curiosum: de hertenkamp, volgens Van Dale afgeperkt stuk land waar herten worden gehouden, maar je vraagt je af waarom. Er is geen (bronst)strijd tussen herten…
Alle beschrijvingen van historische hertenkampen in Nederland (en mede-hertenkamp-landen België en Duitsland) hebben het over DE hertenkamp. Dus dat houden wij hier ook maar aan.